Dawns Arwelion Mandingue: Cymraeg/Québécois

Daeth y prosiect hwn â dau gwmni celfyddydau Orllewin Affrica ynghyd, The Successors of the Mandingue (Caerdydd, Cymru) a Productions Sagatallas (Quebec, Canada) trwy sicrhau cyllid fel rhan o’r rhaglen New Conversations ar gyfer prosiect cydweithredu cerddoriaeth a dawns newydd Cymru / Canada ‘Gorwelion Mandingue – Cymraeg/Québécois’ ym mis Chwefror 2021.

Y nod oedd asio traddodiadol a chyfoes trwy ddod â diwylliannau amrywiol ynghyd o fewn gwledydd ac ar draws cyfandiroedd i ddatblygu darn artistig newydd yn archwilio deuoliaethau mewn undod gan gynnwys dwyieithrwydd a dwy-ddiwylliantrwydd, gan adeiladu rhwydweithiau o gefnogaeth ar yr un pryd.

Syniad cychwynnol y prosiect oedd y byddai’n archwilio profiad diaspora Gorllewin Affrica mewn dwy wlad ddwyieithog (Ffrangeg / Saesneg yng Nghanada, a Chymraeg / Saesneg yng Nghymru). Byddai parau a deuoliaeth yn cael eu harchwilio fel thema yn y gerddoriaeth a gyfansoddwyd yn arbennig ar gyfer y prosiect hwn (gyda geiriau Ffrangeg a Chymraeg), ac wrth baru arddulliau dawns gyfoes draddodiadol Gorllewin Affrica ac Ewrop yr artistiaid.

Ysgrifennwyd a recordiwyd y darn a gomisiynwyd gan Gyfarwyddwr Artistig yr Olynwyr N’famady Kouyaté. Roedd N’famady yn ymddangos ar y trac yn chwarae offerynnau traddodiadol Gorllewin Affrica gan gynnwys balafon, bolon, djembe yn ogystal â gitâr a chanu yn ychwanegol at gerddorion gwadd o Gymru Joel Beswick ar allweddi a Marc Elton ar fiola, gyda geiriau a gair llafar gan Cathryn Haulwen McShane-Kouyaté . Dyma’r geiriau gwreiddiol yn Gymraeg.

Dau, dwy, yn dod ata’i gilydd

Dau gorff

Dwy wlad

dau bâr

dwy iaith

Yn dod ata’i gilydd heb gyffwrdd

Dwylo dros y môr

Un galon gref

Rhannu, ymestyn, chwarae

Dawnsio ar wahân ynghyd

Creu o’r hanes

Fyrdd yr oesoedd

Traddodiad ac etifeddiaeth

Celf newydd

Pedair, dau, un

Mae’r geiriau Ffrangeg yn chwarae o gwmpas gydag ymadroddion o’r Gymraeg gwreiddiol, ac yn cael eu canu trwy gydol y cyfansoddiad.

Yna roedd dau bâr o ddawnswyr ar gyfandiroedd gwahanol i gael y dasg o goreograffu gyda’i gilydd gan ddefnyddio’r un darn cerddorol ar ochrau arall Môr yr Iwerydd, ac yna dod at ei gilydd ar-lein i ffurfio ‘pâr o barau’ i goreograffu gyda’i gilydd – ar ffurf lle mae tebygrwydd a gellid archwilio gwahaniaethau – gan ddefnyddio’r posibiliadau a gyflwynir gan dechnoleg yn ogystal â chyfyngiadau cyfrwng 2D.

Y dawnswyr a gymerodd ran yn y cynhyrchiad olaf oedd:

Boblée (Gini/Canada)

Shakeera Ahmun (Cymru, y DU)

Oumar Almamy Camara (Gini/y DU)

Camille Trudel-Vigeant (Quebec/Canada).

Pan gwblhawyd y recordiad caneuon fe’i cyflwynwyd i’r dawnswyr ac fe’i derbyniwyd yn eiddgar.

“Pan fyddwch chi’n coginio reis mae angen ychydig o saws arnoch chi … Mae’r reis yn barod” (Oumar Almamy Camara)

Yna cafodd y dawnswyr gyfle i fyfyrio’n unigol ar eu hymatebion i’r gwaith cyn cyfarfod mewn parau ar-lein yr wythnos ganlynol i ddechrau archwilio eu traddodiadau dawns cyferbyniol. Yr wythnos wedyn, ac am weddill y prosiect, daeth y dawnswyr ynghyd ddwywaith yr wythnos i weithio fel tîm gan oresgyn heriau gwahaniaethau amser pum awr, amserlenni gwaith, problemau technoleg, a phellter, i ddod at ei gilydd yn y gofod rhithwir gan ddefnyddio’r gerddoriaeth fel catalydd a’u hysbrydoliaeth i archwilio eu traddodiadau dawns cyferbyniol. Dysgodd pob un ohonynt arddulliau symud nad oeddent wedi dod ar eu traws, na rhoi cynnig arnynt o’r blaen, oddi wrth ei gilydd ac fe wnaethant arbrofi â dod â’r elfennau hyn at ei gilydd.

Yn ddiddorol, roedd y ddau ddawnsiwr o Affrica yn benderfynol o ddysgu’r coreograffi dawns gyfoes yn union er gwaethaf pledion “i’w wneud yn rhai eu hunain” (Shakeera Ahmun). Archwiliwyd gwahanol ddealltwriaeth o’r gerddoriaeth a’r cynrychiolaethau hefyd: “Mae’r symudiad yn dweud rhywbeth, wyddoch chi, nid dawnsio yn unig fohono, ond rhaid i’r symudiad ddweud rhywbeth…. [o ran y geiriau] mae’n rhaid i’n cyrff ddweud rhywbeth yno.” (Oumar Almamy Camara)

Archwiliwyd ieithoedd Ffrangeg a Chymraeg yn delynegol, tra bod cyfathrebu rhwng y pedwar dawnsiwr yn Saesneg a Susu yn bennaf, fel y ddwy a rennir amlaf rhwng yr artistiaid. Pontiwyd rhwystrau iaith trwy symudiadau, ailadrodd a chyfieithu. Rhannwyd ac archwiliwyd geirfa ddawns, gydag ieithoedd corfforol cyfoethog gwahanol draddodiadau yn cael eu dwyn ynghyd i greu dealltwriaeth newydd rhwng yr artistiaid.

Nod y prosiect hefyd oedd sicrhau cydweithrediad a fyddai’n cyfuno hynafol a modern ag ymarferwyr hyddysg yn eu priod gelf a disgyblaethau gan ddefnyddio dulliau modern o ddal a rhannu syniadau trwy Zoom a ffilmio gan ddefnyddio ffônau symudol. Byddai’r gwaith yn defnyddio’r deuoleddau hyn i greu rhywbeth nad yw’n ddeuaidd, undod a hwyluswyd gan un cyfansoddiad (cerddorol a dawns).

Daeth teimlad gwirioneddol o dîm, a gwaith tîm, i’r amlwg wrth i’r prosiect fynd yn ei flaen, yn enwedig yn ystod wythnos olaf y gwaith coreograffi a arweiniodd at y ffilmio. Roedd cymaint o egni o allu gweithio eto o’r diwedd er gwaethaf cyfyngiadau gweithio o bell.

“Roedd bron yn teimlo ein bod ni gyda’n gilydd yn yr un ystafell. Roedd pawb gyda’i gilydd mewn gwirionedd …. Ymdrech fawr.” (Cathryn McShane-Kouyaté)

Gwerthfawrogwyd cefnogaeth gan y tîm ehangach a chwaraeodd ran bwysig. Tynnodd pawb ynghyd, ac roedd pawb yn agored i ddysgu a rhannu, a barodd i ffiniau ddiflannu. Llwyddwyd i oresgyn heriau o ganlyniad gyfyngiadau pellter, gofod corfforol, oedi amser, cyflymderau band eang a chysylltiadau wifi, mewn ffyrdd creadigol (rhannu fideos ar WhatsApp, ailadroddiadau, trosglwyddo/cyfieithu symudiadau dawns na ellid eu gweld oherwydd sgriniau wedi’u rhewi), gyda hyblygrwydd ac amynedd fel bod y bobl, geiriau, symudiadau a cherddoriaeth yn cael eu dwyn ynghyd. Gwnaeth pob sesiwn Zoom eu recordio, a gellid ei ddefnyddio fel adnodd. Gwnaeth gwahaniaethau mewn geirfaoedd cerddorol a symud yn cael eu hwyluso, a datblygodd cyd-ddealltwriaeth.

Rhagwelwyd yn wreiddiol y byddai elfennau o’r gwaith yn cael eu perfformio fel llif byw, tra byddai’r gwaith yn ei gyfanrwydd – gan gynnwys clipiau o’r broses a sylwebaeth yn cael ei olygu’n broffesiynol gyda’i gilydd i greu ffilm fer i’w dosbarthu a’i lledaenu ar-lein. Byddai fersiwn BSL gyflwyniad terfynol y prosiect hefyd i’w ddosbarthu trwy wefan The Successors of the Mandingue (sydd ar gael yma ar y tudalennau hyn).

Llwyddwyd i gynnal digwyddiad rhannu prosiect ar-lein Ar Fawrth 28ain 2021 yn cynnwys y dangosiadau cyntaf o ddwy ffilm a grëwyd gan ein gwneuthurwr ffilmiau Dominic Fitzgerald. Y cyntaf oedd drafft cychwynnol y ffilm goreograffi, a’r ail ffilm ddogfen yn rhoi rhai mewnwelediadau i’r broses greadigol y tu ôl i’r llenni. Agorodd y digwyddiad gyda holl bartneriaid y prosiect yn bresennol yn cyflwyno’r prosiect trwy lif byw Zoom i Facebook, ac yna’r ffilmiau’n cael eu dangos am y tro cyntaf ar dri llwyfan – Facebook, YouTube ac Instagram. Roedd gwylwyr yn gallu gwylio, rhoi sylwadau a gofyn cwestiynau tra roedd cyfranogwyr y prosiect ar-lein i ymateb. Dewiswyd Facebook fel y prif blatfform ar gyfer arddangos y gwaith oherwydd ei boblogrwydd yng Nghanada a’r DU, a’i boblogrwydd a’i hygyrchedd yng Ngorllewin Affrica.

Mae ffilm olaf y gwaith creadigol nawr ar gael i’w gwylio yma.

Nod y prosiect cydweithredol hwn oedd dod â dau gwmni celfyddydau ynghyd sy’n estyn allan ac yn cefnogi artistiaid trwy ddod â phobl ynghyd i greu a pherfformio. Roedd y prosiect eisiau ymestyn ymhellach a galluogi rhannu arbenigedd a phrofiad amrywiol, gan greu amgylchedd o gyd-gefnogaeth rhwng y cwmnïau yn y ddwy wlad, ynghyd ag ymarferwyr unigol ymhlith diaspora Affrica a brodorion eu gwledydd newydd.

Roedd yr holl gyfranogwyr yn ddiolchgar ac yn hapus i gael y cyfle i ddysgu a pherfformio o’r cyfle unigryw hwn i weithio gyda’i gilydd o bell ar adeg pan mae llawer o artistiaid yn ei chael hi’n anodd cyflwyno gwaith creadigol. Erbyn y sesiwn ddiwethaf roedd y grŵp wedi gwneud cysylltiadau cryf ac roedd perthnasoedd parhaol wedi’u creu, ac roedd awydd cryf i barhau i weithio gyda’i gilydd yn y dyfodol.

Dyma rai dyfyniadau gan gyfranogwyr y prosiect:

“Dewisodd Duw ni o wahanol leoedd i weithio gyda’n gilydd i greu rhywbeth. Rwy’n teimlo’n fendithiol iawn … ”(Boblée)

“Nid oes gan ddyn un lle – unrhyw le rydych chi yw eich lle…. Ymhobman rydych chi’n teithio yw’ch lle chi. Eich bywyd chi sy’n penderfynu hynny, yr eiliad honno rydych chi yno nawr. Nid ydych chi’n gwybod a fyddwch chi’n mynd yn ôl ai peidio. Ond pan rydych chi yno mae eich bywyd yno. Mae’n rhaid i chi addasu. Gwybod eu diwylliant ac iddyn nhw adnabod eich diwylliant…. ” (Oumar Almamy Camara)

“Roeddwn i wrth fy modd â’r her – yn fy nghadw’n fyw ac yn effro!” (Camille Trudel-Vigeant)

“Fe allwn i deimlo fy ngherddoriaeth a rhythmau yn y ddawns” (N’famady Kouyaté)

“Mae wedi bod yn hyfryd gwylio… sut mae wedi datblygu, mae wedi gweithio mewn gwirionedd. Er gwaethaf ei fod yn wirioneddol galed, mae’n gweithio …. roeddwn i’n meddwl y byddai’n ymwneud mwy â phroses a rhwydweithio ond mae’r allbwn yn anhygoel ” [er gwaethaf cyfyngiadau amser, adnoddau, pellter a thechnoleg] (Cathryn McShane-Kouyaté)

“.. Mae’n ymwneud â bod yn chi, yn ddilys chi. Mae’n ymwneud â bod yn falch o bwy ydych chi a’r hyn rydych chi’n ei gynrychioli. Ac mae cael y cyfle i fynegi hynny’n anrheg ynddo’i hun. ” (Shakeera Ahmun)

O ran y camau nesaf, rydym yn gobeithio yn y dyfodol allu dod at ein gilydd mewn ‘bywyd go iawn’ i berfformio’r gwaith, ond yn y cyfamser rydym wedi cael cynnig gan Ŵyl Adrodd Straeon Rhyngwladol ‘Beyond The Border’ i ddangos ffilm y prosiect fel rhan o’u gwaith arddangos Cymru/Canada ym mis Gorffennaf 2021.

“Rwy’n gwybod pan ddown at ein gilydd un diwrnod, nid ydym byth yn gwybod, dim ond breuddwyd yw hynny. Os bydd hynny’n digwydd, gan weithio gyda’n gilydd, bydd yn rhywbeth gwych – mwy na hyn. ” (Oumar Almamy Camara)

* Mae ‘New Conversations’ yn rhaglen a ariennir ac a ddarperir gan Gyngor Prydain Canada, Cyngor Celfyddydau Canada, Farnham Maltings, ac Uchel Gomisiwn Canada yn y Deyrnas Unedig.

#NewConversations2020

Diolch hefyd i Safyan Iqbal am lunio’r gwaith celf i ni.