Roedd ‘Plannu’r Hadau’ yn brosiect cyfnod datblygu Cyswllt a Ffynnu (C&Ff) Cyngor Celfyddydau Cymru a gynhaliwyd rhwng Chwefror a Medi 2021, a oedd â’r nod o rymuso artistiaid o Affrica sydd wedi’u lleoli yng Nghymru yn eu datblygiad gyrfa, trwy hyrwyddo a rhannu eu gwaith a’u traddodiadau diwylliannol ag amrywiol cymunedau ledled Cymru. Roedd y bartneriaeth yn cynnwys The Successors of the Mandingue (gwesteiwyr), Neuadd Ogwen, Cymdeithas Celfyddydau a Diwylliant Butetown, Oumar Almamy Camara, ac Association Kobenawati.
Amcanion y grŵp oedd creu cyfleoedd cyflogaeth ystyrlon i artistiaid o Affrica yn eu ffurfiau celf arbenigol, gan ddod ag artistiaid â diddordeb ynghyd i gydweithio ar brosiectau cerddoriaeth / dawns sy’n galluogi gwell dealltwriaeth draws ddiwylliannol, a hwyluso addysg ddiwylliannol a chyfnewid trwy ymgysylltu â’r gymuned.
Archwiliodd y prosiect rwystrau i nodi materion sy’n wynebu artistiaid o Affrica a hwylusodd cyfleoedd i weithio mewn partneriaeth. Yn y broses hon gwnaethom gasglu cyfoeth o dystiolaeth trwy sgyrsiau ar-lein, grwpiau ffocws ac arolygon (gweler isod am manylion a chanfyddiadau manwl y prosiect). Ar ôl y gwaith cychwynnol, gwahoddwyd artistiaid â diddordeb i gymryd rhan mewn gweithdai arbrofol a phrosiectau bach i dreialu rhai cydweithrediadau cychwynnol a gwaith ymasiad.
Trwy greu rhwydweithiau o artistiaid yng Nghymru, y DU, Ewrop a chyfandir Affrica rydym yn gobeithio galluogi cydweithrediadau, ymasiadau a llwyfannau yn y dyfodol sy’n meithrin talent ac arloesedd o fewn y diaspora, ac i ennyn diddordeb cynulleidfaoedd amrywiol yng Nghymru. Llwyddodd y prosiect i estyn allan at ystod eang o artistiaid, lleoliadau a chymunedau yng Nghymru (a thu hwnt) gyda rhai canlyniadau cyffrous.
Ein harbrawf cau uchelgeisiol oedd cydweithrediad digidol Cymru-Ffrainc-Guinea a gynhaliwyd ym mis Medi 2021 yn cynnwys saith artist yng Nghymru, naw artist yn Ffrainc, a saith artist yn Guinea a arweiniodd at y trac a’r fideo syfrdanol uchod. Dechreuwyd y gân gan grŵp yng Nghaerdydd a oedd yn cynnwys dau gerddor o Orllewin Affrica, drymiwr â chefndir efengyl yn Llundain, a gitarydd ska. Yna anfonwyd y recordiad i Toulouse, Normandy, ac Angoulême yn Ffrainc i ychwanegu cymysgedd o offeryniaeth a chanu traddodiadol a modern, cyn teithio o’r diwedd i Conakry, Guinea, am y lleisiau arweiniol a chorawl. Yna anfonwyd y clytwaith o recordiadau yn ôl i Gymru i greu cyfuniad cyfoethog o hen a newydd gan dechnegwyr sain a ffilm medrus yng Nghaerdydd dan arweiniad Cyfarwyddwr Artistig y prosiect, N’famady Kouyaté.
Roedd mentrau eraill y prosiect yn cynnwys gweithdai cyfranogol drymio, canu, a dawnsio a oedd yn darparu cyfleoedd mentora a chysgodi i diwtoriaid newydd. Crëwyd gweithdai hefyd mewn ymateb i rai o’r anghenion a’r syniadau a fynegwyd yn ystod sgyrsiau cychwynnol a grwpiau ffocws y prosiect. Roedd y rhain yn cynnwys gweithdy dawnsio menywod llwyddiannus – i fenywod, dan arweiniad menywod, gyda cherddoriaeth wedi’i chreu gan fenywod. Ein hathro oedd Aida Diop o Senegal (sydd bellach yn byw yn Abertawe), gyda cherddoriaeth yn cael ei darparu gan Djeliguinet et ses Enfants (grŵp menywod yn Guinea). Recordiodd y grŵp y rhythm Yankadi (ar gais Aida) yn enwedig ar gyfer y gweithdy gyda fideo cysylltiedig ar gyfer cyfranogwyr. Daeth y mynychwyr o rwydwaith cymunedol Women Connect First, gyda’r gweithdy’n cael ei gynnal yng Nghanolfan Gymunedol South Riverside.
Roedd y gweithdai artistiaid yn cynnwys arbrofion ymasiad gyda grwpiau o gerddorion yng Nghaerdydd a Bryste. Arweiniodd y rhain at ddau grŵp yn perfformio yng Ngogledd Cymru ym mis Gorffennaf. Y cyntaf oedd ymasiad holl-Affricanaidd o gerddorion o wahanol wledydd Gorllewin Affrica gan gynnwys Gini, Y Gambia, Côte D’Ivoire, a Burkina Faso (i gyd bellach yn byw yn y DU) – gan ddod ag offeryniaeth werin draddodiadol i gynulleidfa wledig Gymreig ym Methesda, ac i’r Galeri yng Nghaernarfon.
Daeth yr ail grŵp â cherddorion pop, ffync, reggae a jazz o Gymru ynghyd â cherddorion Gorllewin Affrica i greu ymasiad Affro-Gymreig a orfododd bawb yn Neuadd Ogwen ar eu traed!
Hefyd gwahoddodd y gweithdai prosiect gerddorion ychwanegol o Gymru i gydweithio a chyflwyno yn ystod y Noson Gymunedol gyntaf ar ôl cloi yn Theatr Donald Gordon Canolfan Mileniwm Cymru. Roedd yr ymasiad hwn yn gyflawn gyda dwy gantores o Ogledd Cymru ac adran gorn broffesiynol yn perfformio dehongliadau newydd o ganeuon Gorllewin Affrica.
Profwyd syniadau pellach a gynhyrchwyd yn ystod sgyrsiau cychwynnol y prosiect yn ystod Carnifal Butetown, yn cynnwys cydweithrediad â’r band gwynt a phres cymunedol Wonderbrass a’r ymarferydd dawns gyfoes Matthew Gough.
Daeth cydweithrediad bach â thri thraddodiad Affricanaidd (Gorllewin a Chanolog) ynghyd mewn ffurf triawd acwstig traddodiadol o kora (Y Gambia), bas (Camerŵn), a balafon (Gini). Roedd y canlyniad mor hyfryd nes i drac, ‘Bannilay’, gael ei recordio.
Ymhlith y cyfleoedd eraill a gefnogwyd gan y prosiect roedd:
- Gwahodd artist anabl o Orllewin Affrica o Lundain fel model rôl gadarnhaol i brosiect cynhwysiant sy’n gweithio gyda phobl ifanc anabl yn Nhrelái, Caerdydd. Cafodd yr artist brofiad gwerthfawr hefyd o arwain gweithdy drymio djembe gyda chefnogaeth a mentoriaeth hwylusydd profiadol arall.
- Gweithdy dawns gyda drymio byw yng Nghanolfan Mileniwm Cymru ar gyfer ffoaduriaid a cheiswyr lloches mewn partneriaeth â Chôr Oasis, gan ddod â drymwyr Gorllewin Affrica o dair gwlad wahanol ynghyd i ddarparu cefnogaeth gerddorol (roedd yr artistiaid i gyd wedi cael profiad byw o rwystrau fisa ac roedd un wedi mynegi diddordeb arbennig mewn gweithio gydag ymfudwyr).
- Gweithdy dawns mynediad agored gyda drymio byw ym Mharc Bute (mewn partneriaeth â Chyngor Caerdydd) i baratoi ar gyfer Carnifal Butetown. Croesawyd hyn yn frwd, gan ddenu pobl newydd i ddawns Gorllewin Affrica.
MANYLION Y PROSIECT
Hwylusodd y prosiect sgyrsiau a / neu weithdai gyda 133 o artistiaid llawrydd – 56 ohonynt wedi’u lleoli yng Nghymru, 21 yn y DU ehangach, 11 yn Ewrop, 42 yng Ngorllewin Affrica (Gini, Senegal, a’r Gambia), a 3 yn yr America ( Canada a Brasil) yn cynrychioli ffurfiau celf amrywiol gan gynnwys cerddoriaeth, dawns, ffilm, y celfyddydau gweledol, syrcas, theatr, a ffotograffiaeth. Roedd cyfranogwyr yn y DU yn hanu o bob rhan o’r byd (gan gynnwys Cymru, yr Alban, Lloegr, UDA, Guinea, Nigeria, Burkina Faso, Barbados, Gwlad Pwyl, Ghana, Guinea Bissau, India, Côte d’Ivoire, Y Gambia, St Kitts, Camerŵn , Moroco, Nigeria, Iran, a Senegal).
Yn ogystal ag artistiaid llawrydd, gwnaethom ymgysylltu â grwpiau cymunedol mewn cyfres o grwpiau ffocws ac arolygon ar-lein. Cymerodd 57 o unigolion ran mewn gweithgareddau grŵp ffocws – roedd y rhain yn cynnwys grwpiau o gerddoriaeth gymunedol, menywod Mwslimaidd, aelodau o’r gymuned Fyddar, ffoaduriaid a cheiswyr lloches, a’r celfyddydau cymunedol. Cymerodd 60 o bobl eraill ran mewn gweithdai dawns ac offerynnau taro a gefnogwyd gan y prosiect. Fe wnaeth Neuadd Ogwen hefyd reoli dau arolwg ar gyfer y prosiect – y cyntaf wedi’i anelu at gynulleidfaoedd / cyfranogwyr / y cyhoedd, yr ail yn targedu lleoliadau / hyrwyddwyr / digwyddiadau / sefydliadau. Derbyniodd yr arolwg cyffredinol 142 o ymatebion unigol o bob rhan o Gymru, tra bod yr arolwg proffesiynol wedi casglu 17 ymateb. Roedd y canlyniadau’n gefnogol dros ben.
Nodau gwreiddiol:
· Adeiladu pontydd i gefnogi artistiaid ynysig o Affrica tuag at integreiddio ym myd celfyddydau Cymru
· Codi’r bar o ran perfformiad artistig a darparu gweithgareddau trwy gydweithredu
· Cyd-greu cynnig sy’n amlinellu rhaglen ddwy flynedd o brosiectau artistig cydweithredol o ansawdd uchel gyda phob un ag elfennau perfformiadol ac ymgysylltu cymunedol
· Ymgysylltu, hyrwyddo a datblygu artistiaid a sefydliadau partner lleol, cenedlaethol, a rhyngwladol i dynnu sylw at gerddoriaeth a thalent Affrica yng Nghymru
· Rhannu traddodiadau diwylliannol gyfoethog Affrica
· Ymgysylltu ag artistiaid sy ddim yn gyfarwydd â chyllid prosiect
· Creu gwaith ymasiad newydd a chyffrous
· Rhannu profiad partneriaid amrywiol
· Arddangos talent anhygoel
· Cyflwyno modelau rôl Du positif
· Ymgysylltu â chymunedau ac unigolion sy ddim wedi cael profiad o’r gwaith hwn o’r blaen
· Creu rhwydweithiau cynaliadwy o gefnogaeth i artistiaid.
Er ein bod yn uchelgeisiol, gallwn ddweud yn hyderus ein bod wedi gallu cyflawni yn erbyn pob un o’r nodau uchod yn ystod y prosiect cyfnod datblygu, ac yr ydym nawr yn gobeithio symud ymlaen ymhellach yn 2022/23.
Canfyddiadau Ymchwil y Prosiect
Cynhaliwyd grwpiau ffocws, sgyrsiau unigol ac arolygon gyda llwyth o artistiaid, sefydliadau a grwpiau cymunedol.
Nodwyd y rhwystrau canlynol:
· Diffyg mynediad at, a chynrychiolaeth artistiaid o Affrica mewn perthynas â digwyddiadau a gwyliau diwylliannol ac artistig yng Nghymru
· Ar gyfer artistiaid rhyngwladol roedd materion teithio, fisâu, costau, a chyfleoedd cyfyngedig (cafodd sawl un profiadau o wrthod ceisiadau am fisa ac asiantaethau ecsbloetiol yn manteisio ar artistiaid oedd eisiau perfformio’n rhyngwladol)
· Roedd llawer o artistiaid o Affrica wedi gweithio gyda cherddorion o Ewrop – yn recordio ar gyfer traciau pobl eraill ac ati ond heb gydweithrediadau llawn / gwir
· Yn y DU, roedd cronfeydd, trafnidiaeth, a rheoliadau Covid i gyd yn bryderon
· Yn y DU mae artistiaid yn byw ymhell oddi wrth ei gilydd – roedd diffyg clystyrau o artistiaid Affricanaidd a allai gefnogi ei gilydd fel artistiaidd yn eu gwaith
· Yn y DU mae artistiaid yn byw ymhell oddi wrth ei gilydd – roedd diffyg clystyrau o artistiaid Affricanaidd a allai gefnogi ei gilydd yn artistiaid yn eu gwaith
· O fewn digwyddiadau / gwyliau Affricanaidd mae diffyg cynrychiolaeth draws Affrica – e.e. dim esgeulustod o artistiaid a thraddodiadau Gogledd Affrica
· Diffyg mynediad at draddodiadau a diwylliannau gwledydd cartref / treftadaeth deuluol
· Ofn bod sgiliau a thraddodiadau yn diflannu ac y gallent gael eu colli am byth (e.e. y delyn Somalia)
· Mae plant yn mynd i wersi cerdd yn yr ysgol (ffidil, piano ac ati) ond does dim llawer o fynediad i’w diwylliannau eu hunain
· Yn aml mae gweithgareddau’n brin o sensitifrwydd diwylliannol (e.e. prin ddosbarthiadau / gweithdai am fenywod yn unig)
· Diffyg gwybodaeth a chyfleoedd datblygiad proffesiynol i artistiaid
· Cerddoriaeth fyw yn y DU yn cael ei dominyddu gan yr economi nos – h.y. ddim yn gyfeillgar i deuluoedd; yn aml ddigwyddiadau a yrrir gan alcohol
· Am gynulleidfaoedd roedd diffyg cyfle i weld perfformiadau byw o actau rhyngwladol (adroddwyd hyn gan y rheini mewn ardaloedd gwledig a threfol yng Nghymru)
· Ofn priodoli diwylliannol (ynghylch y celfyddydau cyfranogol)
· Am leoliadau, y prif rwystrau oedd diffyg gwybodaeth, cysylltiadau, argaeledd, costau, gweinyddiaeth, deall ceisiadau am fisa a noddi, maint cynulleidfaoedd mewn ardaloedd gwledig, a marchnata (diffyg deunyddiau)
· Mynediad am bobol fyddar – nid yw hwyluso mynediad at gyfathrebu yn ddigonol, mae diffyg ymwybyddiaeth Fyddar yn gyffredinol ac addasiad priodol i ddiwallu anghenion unigolion Byddar (gweler tudalen BSL am argymhellion llawn)
· Diffyg cyfleoedd i ddiwylliannau cerddorol gwrdd
· Cyfyngiadau amser, lle, a chyllid sy’n rhwystro gweithredu tuag at gael gwared ar y rhwystrau a restrir
· Colli diwylliant – hyd yn oed yng Ngorllewin Affrica nid yw’r genhedlaeth iau yn dysgu offerynnau traddodiadol – gan ddewis cerddoriaeth fyrhoedlog e.e. miwsig rap, sy ddim yn arwain at yrfaoedd cynaliadwy
· Gorfod cydbwyso swyddi dydd â gweithgaredd artistig
· Diffyg cefnogaeth (dim rhwydwaith i alw arno)
Nodwyd cyfleoedd sylweddol hefyd:
· Cyfoeth o dalent
· Ffurfiau celf arbenigol amrywiol – cerddoriaeth, dawns, syrcas
· Brwdfrydedd dros brosiectau cydweithredu
· Syniadau ynglŷn ag ymasiadau – gan gyfuno offeryniaeth fodern gydag offeryniaeth werin a thraddodiadol
· Diddordeb mewn gweithio gyda grwpiau anabledd ac ymfudwyr fel modelau rôl
· Cydweithio ar draws ffurfiau celf – celfyddydau gweledol, theatr, dawns gyfoes
· Hyblygrwydd – addysgu, creu, perfformio
· Arbenigedd a phrofiad
· Budd y cyhoedd – galw mewn ardaloedd gwledig a threfol ledled Cymru
· Awydd i weld a chynnal gweithredoedd rhyngwladol
· Potensial i weithio gyda grwpiau a bandiau cymunedol lleol
· Lleoliadau a sefydliadau yng Nghymru sydd â diddordeb brwd
· Croeso i bartneriaethau cymunedol
· Cynrychiolwyr cymunedol sy’n awyddus i fod yn gyfranogwyr gweithredol
· Diddordeb mewn ffilm, theatr, iaith, gwisg, cerddoriaeth, diwylliant, materion cyfoes / cyflwyniadau addysgol, llenyddiaeth, a sut mae’r traddodiadol wedi dylanwadu ar ffurfiau celf fodern
· Galw am ddosbarthiadau meistr
· Y potensial i greu rhwydwaith / cylched o leoliadau a digwyddiadau sydd â gwir ddiddordeb ac awydd i raglennu’r gwaith hwn
· Datblygu partneriaeth newydd gyda sefydliadau celfyddydol yng Nghymru
· Rhwydwaith o artistiaid sy’n dod i’r amlwg yn y DU a thu hwnt – gyda sylfaen graidd yng Nghymru
· Cyffro ar ôl cymryd rhan mewn prosiectau bach
· Y potensial ar gyfer llwyfannau / pebyll mewn digwyddiadau sefydledig
· Bodolaeth grwpiau cymunedol a allai cyfrannu i ŵyl
· Gwyliau Ara Deg, Carnifal Butetown, a Pride Cymru ar yr un amser, yn ogystal â digwyddiadau arwyddocaol eraill
· Potensial ar gyfer gweithdai – adrodd straeon Artistiaid a chyfnewid proffesiynol · Roedd y galw am weithgareddau artistig cyfranogol yn cynnwys gweithdai djembe, cân, iaith, bwyd, dawns, doundoun, dysgu am draddodiadau, creu ymasiadau, celf, hanes, gwisg, stondinau, gwneud masgiau, ac argraffu ffabrig
· Roedd diddordeb pellach mewn gweld ffilmiau dogfen, cerddoriaeth fyw, offerynnau traddodiadol, cyfnewid diwylliannol, comisiynu cyfansoddiadau traws diwylliannol, bwyd stryd, sgyrsiau, barddoniaeth, llenyddiaeth, theatr, arddangosfa, tecstilau, adrodd straeon, perfformiadau o ansawdd uchel, trafodaeth economaidd/gymdeithasol/materion gwleidyddol ac amgylcheddol, crefftau, gwahanol draddodiadau Affrica (allweddeiriau oedd: gwrando, profi, prynu, gwneud, rhannu, chwarae, cwrdd, dysgu, cyfeillgar i deuluoedd)
· 21 lleoliad / digwyddiad posib sy’n mynegi diddordeb mewn bod yn rhan o gylched
· Datrysiadau ymarferol i ddod yn fwy cynhwysol a hygyrch
Rydym bellach yn y broses o geisio cyllid pellach i adeiladu ar y gwaith hwn (wedi’i lywio gan y canfyddiadau uchod). Am y tro, rydym yn diolch i Gyngor Celfyddydau Cymru am gefnogi’r gwaith datblygu hwn ac i’n holl gyfranogwyr a phartneriaid prosiect.
